Αγ. Ρωμανός ο Μελωδός, ο νέος Πίνδαρος (περί Κοντακίου)

Ο Πίνδαρος της μουσικής όπως ονομάστηκε.

Με το όνομα Ρωμανός συνδέεται η πρώτη λειτουργική και λογοτεχνική ακμή του κοντακίου στην εκκλησιαστική υμνογραφία. Φυσικά η λεξη κοντάκιο είναι πολύ μεταγενέστερη (μάλλον 12ος αιώνας).

Αλλά τι είναι κοντάκιο;

Είναι η έμμετρη ομιλία που ψαλλότανε από τον άμβωνα αμέσως μετά το ευαγγέλιο. Μάλλον το είδος αυτό της υμνογραφίας είχε πατρίδα την Συρία αλλά χάρη στον Αυξέντιο και Ιωάννη Μοναχό αναπτύχθηκε στην πόλη των πόλεων από πολύ νωρίς (5ος αι). Το έμμετρο ποίημα ως υμνογραφία έφτασε στην ακμή του τον 6ο αι. επί βασιλείας Ιουστινιανού Α.

Έτσι το θαύμα με τον ειλητάριον που λέγεται για τον Ρωμανό ήταν εντελώς στο πνεύμα της εποχής για τον απλό λόγο ότι η ποιητική υμνογραφία ήταν πολύ της μόδας.

Ο Ρωμανός έδωσε φρεσκάδα, εκλέπτυσε, καινοτόμησε, έδωσε πάθος και με την λιτότητα της γλώσσας του (τα κοντάκια του είναι γραμμένα στην δημώδη γλώσσα της εποχής) έφερε το κοντάκιο σε ύψος τόσο που αντικατέστησε την δομή της λειτουργίας, όπως για παράδειγμα την ανάγνωση των βίων αγίων στην λειτουργική της Εκκλησίας.

Λέγεται ότι ο Πίνδαρος της Ανατολικής Ρωμαικής Αυτοκρατορίας συνέθεσε πάνω από 1000 κοντάκια. Σήμερα όμως σώζονται λιγότερα από 100. Αυτό συνέβη γιατί οι υμνογράφοι του 9ου και 10ου αιώνα μέσα στις νέες πολύπλοκες υμνογραφικές συνθέσεις τους προσθέταν αποσπάσματα από τα κοντάκια του Μελωδού.

Αλλά μπορούμε να βρούμε και εξαιρέσεις γιατί μέχρι και τον 12ο αι. στο αυτοκρατορικό τραπέζι κατά την ημέρα των Χριστουγέννων ψαλλόταν ο κανόνας του Ρωμανού.

Ο Αβέριντσεφ περιγράφει με πολύ ωραίο τρόπο το στίγμα που άφησε ο Ρωμανός μέσα στην εκκλησιαστική μουσική:

"Τα άσματα του Ρωμανού, λέγει, διακρίνονται για το έντονο πάθος, την απλότητα του λόγου δύο στοιχεία που φανερώνουν ότι στην βυζαντινή λογοτεχνία εισήλθε η κοσμοαντίληψη των απλών ανθρώπων που δεν είχαν καμμία σχέση με την κλασσική παράδοση και την λογιότητα του αρχαίου ελληνικού κόσμου".

Υπάρχουν πολλοί μελετητές που υποστηρίζουν ότι ο κανόνας του Ακαθίστου Ύμνου ανήκει στον Ρωμανό. Ωστόσο το πνεύμα γραφής είναι πολύ μεταγενέστερο του 6ου αι. και αυτό συνηγορεί ότι κατά πάσα πιθανότητα ο συγγραφεύς του "Ανοίξω το στόμα μου" είναι ο Ιωσήφ ο Σικελός.

Θυμίζουμε τέλος μερικά διάσημα κοντάκια του Ρωμανού. "Η Παρθένος Σήμερον" ... το φανταστικό κομμάτι του μεγάλου κανόνος της Μ.Τεσσαρακοστής "Ψυχή μου Ψυχή μου"...."Αι αγγελικαί προπορεύεσθαι δυνάμεις".. κτλ

Χρόνια πολλά σε όλους του ιεροψάλτες μας....

Ας απολαύσουμε ένα κοντάκιο του Ρωμανού το "Ψυχή μου Ψυχή μου" και ας μην είναι Σαρρακοστή γιατί υπάρχει πάντα καιρός μετανοίας και ας μην ξεχνάμε ότι ο Κριτής έρχεται "πάντα ως κλέπτης εν τη νυκτί"......